Γιατί μια “Διεθνής Ημέρα Τσαγιού” και το ελληνικό «τσάι»

Το τσάι (έγχυμα Camelliasinensis) είναι το παλαιότερο αφέψημα και η χρήση του χρονολογείται για από περισσότερα από 5000 χρόνια στην Κίνα. Μετά το νερό, το τσάι είναι το πιο καταναλισκόμενο υγρόστον κόσμο. Αν και ο ακριβής τόπος καταγωγής του δεν είναι ξεκάθαρος, θεωρείται ότι η καλλιέργειά του ξεκίνησε κάπου μεταξύ βορειοανατολικής Ινδίας, βόρειας Μιανμάρ και νοτιοδυτικής Κίνας. Η καλλιέργεια τσαγιού περιορίζεται σε συγκεκριμένες περιοχές, λόγω των ειδικών αγρο-κλιματικών συνθηκών που απαιτούνται (τροπικό, υπο-τροπικό κλίμα). Το τσάι καλλιεργείται επί του παρόντος σε περισσότερες από 35 χώρες και συντηρεί περισσότερα από 13 εκατομμύρια άτομα. Η καλλιέργεια και η συγκομιδή του είναι μια επίπονη διαδικασία και το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού που απασχολείται στη βιομηχανία τσαγιού είναι κάτοικοι σε απομακρυσμένες και υποανάπτυκτες αγροτικές περιοχές όπου οι ευκαιρίες απασχόλησης είναι σπάνιες. Η παγκόσμια παραγωγή τσαγιού (μαύρο, πράσινο, στιγμιαίo και άλλα) έφτασε τους 5,73 εκατομμύρια τόνους το 2016. Από τη Κίνα προέρχεται το 42,6% της παγκόσμιας παραγωγής τσαγιού, με παραγωγή 2,44 εκατομμυρίων τόνων, η Ινδία ακολούθεί, με 1,27. Εν τω μεταξύ, η παραγωγή στις δύο μεγαλύτερες χώρες εξαγωγής, την Κένυα και τη Σρι Λάνκα έφτασε τους 475 300 τόνους και 295 300 τόνους, αντίστοιχα (FAO). Η αυξανόμενη ευαισθητοποίηση των καταναλωτών για υγιεινά τρόφιμα και η βελτίωση της διαβίωσης του πληθυσμού των ταχέως αναπτυσσόμενων χωρών όπως η Κίνα και η Ινδία, αύξησαν τη ζήτηση τσαγιού. Παρόλο που η κατανάλωση και η παραγωγή τσαγιού, συνολικά, παρουσιάζουν ανοδική τάση, στην Ευρώπη παρατηρείται μείωση και αυτό οφείλεται στον έντονο ανταγωνισμό του τσαγιού με άλλα προιόντα όπως τα ανθρακούχα ποτά και το νερό (CCP: TE 18 / CRS1).

Το πράσινο τσάι έχει μελετηθεί εκτενώς σχετικά με τις ιδιότητες που προάγουν την υγεία. Η υψηλή περιεκτικότητα του σε πολυφαινόλες, κυρίως κατεχίνες, είναι υπεύθυνες για την υψηλή αντιοξειδωτική δράση. Άλλες βιολογικές ιδιότητες που σχετίζονται με την περιεκτικότητα σε κατεχίνες περιλαμβάνουν αντιφλεγμονώδης και χημειοπροστατευτικέςδράσεις. Η παραδοσιακή κινεζική ιατρική το συνιστά κατά των πονοκεφάλων, της δυσπεψίας και ως αντικαταθλιπτικό και αντιγηραντικό παράγοντα. Τα Ηνωμένα Έθνη αναγνωρίζοντας τη βιολογική αξία του τσαγιού, τη μακρά ιστορία του και την πολιτιστική και κοινωνικοοικονομική σημασία του, ανακήρυξαν την 21η Μαΐου ως τη Διεθνή Ημέρα Τσαγιού.

Στην Ελλάδα, η κατανάλωση τσαγιού είναι περιορισμένη σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες και αυτό οφείλεται κυρίως στη μεγάλη ποικιλία βοτάνων που χρησιμοποιούνται ως αφεψήματα. Η ελληνική χλωρίδα θεωρείται πλούσια και ποικίλη και πολλά αρωματικά φυτά καταναλώνονται ως αφέψημα, ενώ ο όρος «τσάι» χρησιμοποιείται εναλλακτικά για αυτά τα παρασκευάσματα. Πολλά από αυτά τα βότανα είναι γνωστά από την αρχαιότητα και φημίζονται για τις φαρμακευτικές τους ιδιότητες. Λίγα επιλεγμένα παραδείγματα παρουσιάζονται παρακάτω:

Δίκταμο (Origanum dictamnus L)

Το O. dictamnusL. (γνωστό ως δίκταμο) είναι ένα ενδημικό φυτό της Κρήτης που ανήκει στην οικογένεια Χειλανθών, γένος Ορίγανον. Το αφέψημά του είναι επίσης γνωστό ως «κρητικό τσάι» και χρησιμοποιείται ευρέως από τους Κρητικούς ως πανάκεια για κάθε είδους ασθένειες. Παραδοσιακά, το αφέψημα δίκταμου έχει χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία της αμυγδαλίτιδας, των πονοκεφάλων, του κρυολογήματος, της ουλίτιδας, του πονόλαιμου, των πονόδοντων, της νευραλγίας και του βήχα. Οι αντιμικροβιακές ιδιότητες του ποτού σχετίζονται με συγκεκριμένες ενώσεις που υπάρχουν στο πτητικό κλάσμα του είδους, όπως καρβακρόλη, ρ-κυμένιο και c-τερπινένιο.

Φασκόμηλο (Salvia fruticosa Μ.)

Το φασκόμηλο S. fruticosa ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών, του γένους Σάλβια. Το όνομα του γένους προέρχεται από τη λατινική λέξη «salvare» που σημαίνει «να σώσει», και αναφέρεται στις θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού. Εμπορικά τοSalviafruticosa είναι γνωστό ως «ελληνικό» φασκόμηλο και καταναλώνεται ευρέως με τη μορφή αφεψήματος. Παραδοσιακά, το τσάιφασκόμηλου χρησιμοποιείται για την ανακούφιση από πονοκεφάλους, στομαχικούς πόνους και κοιλιακό άλγος. Μελέτες έδειξαν ότι το έγχυμα φασκόμηλου πιθανώς να έχει αντι-γλυκαιμικές ιδιότητες και να ενεργεί επίσης ως ενισχυτικό της γνωστικής λειτουργίας του εγκεφάλου. Το κύριο συστατικό του πτητικού κλάσματος του φασκόμηλου είναι το τερπένιο 1,8 σινεόλη. Το πολικό κλάσμα χαρακτηρίζεται κυρίως από την παρουσία πολυφαινολών όπως τα φαινολικά οξέα, το χλωρογενικό οξύ και τα φλαβονοειδή, με κυρίαρχο συστατικό το ροσμαρινικό οξύ.

Τσάι του βουνού – Σιδερίτης (Sideritis syriaca L)

I. Remoundou / MAICH

Το S. syriaca ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών του γένους Σιδερίτης. Το βότανο είναι επίσης γνωστό ως “τσάι του βουνού” και το αφέψημά του είναι αρκετά δημοφιλές στη βαλκανική χερσόνησο. Στα ελληνικά, το «sideritis» μεταφράζεται ως «αυτός που είναι φτιαγμένος από σίδηρο» και στην αρχαιότητα, θεωρούνταν ότι είχε θεραπευτικές ιδιότητες σε πληγές από σιδερένια όπλα. Στη λαϊκή ιατρική, τα παρασκευάσματα S.syriaca έχουν χρησιμοποιηθεί ως αντιφλεγμονώδη, αντιμικροβιακά, αντιοξειδωτικά, αναλγητικά, αντιρευματικά και τονωτικά, ενώ το αφέψημά του χρησιμοποιείται ως ανακούφιση από το κοινό κρυολόγημα. Το έγχυμα είναι πλούσιο σε φαινολικές ενώσεις όπως χλωρογενικό οξύ, φαινυλοπροπανοειδή και γλυκοζίτες φλαβονών. Το κύριο πτητικό συστατικό του S.syriaca είναι η καρβακρόλη.

Σπύρος Γρηγοράκης, Χημικός PhD, Εργαστήριο Αναλυτικής Χημείας και Χημείας Φυσικών Προϊόντων, CIHEAM Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων-ΜΑΙΧ

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *