Η σημασία της ποιότητας του εδάφους – Η έννοια «Από τον αγρό στο πιάτο»
Η παγκόσμια μέρα εδάφους καθιερώθηκε το 2014 με πρωτοβουλία της Διεθνούς Ένωσης των Επιστημών Εδάφους (IUSS). Σκοπός είναι να τονιστεί η σπουδαιότητα του εδάφους ως φυσικού πόρου και η συμβολή του στην ανθρώπινη ευημερία. Κάθε χρόνο, ορίζεται μια φράση – στόχος, η οποία υποδηλώνει την προτεραιότητα που πρέπει να δοθεί για την προστασία του εδάφους από παράγοντες που την υποβαθμίζουν. Για το 2021, έμφαση δίνεται στο φαινόμενο της αλατότητας, με το σύνθημα «Σταματήστε την αλατότητα του εδάφους, αυξήστε την παραγωγικότητά του» (Halt soil salinization, boost soil productivity).
Η αλατότητα είναι από τους σοβαρότερους κινδύνους που υποβαθμίζουν την ποιότητα του εδάφους και απειλούν το οικοσύστημα. Εμφανίζεται κυρίως είτε λόγω πρωτογενών φυσικών διεργασιών όπως η αποσάθρωση ορυκτών και πετρωμάτων, είτε από δευτερογενείς πηγές όπως οι ατμοσφαιρικές αποθέσεις. Ωστόσο, ανθρωπογενείς δραστηριότητες όπως η χρήση υφάλμυρων νερών για άρδευση των καλλιεργειών, λιπασμάτων, ζωικής κόπρου, ιλύος βιολογικού καθαρισμού κα, μπορούν επίσης να προκαλέσουν αυξημένη συσσώρευση αλάτων στο έδαφος. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, η αλατότητα είναι υπεύθυνη για την υποβάθμιση 8,7 % των εδαφών παγκοσμίως, ποσοστό που αντιστοιχεί περίπου σε 833 εκατομμύρια εκτάρια εδάφους, απειλώντας την αγροτική παραγωγή και την ποιότητα των τροφίμων. Εκτός από περιπτώσεις όπως η Αφρική, η Ασία και η Λατινική Αμερική όπου επικρατούν ξηροθερμικές ή ημίξηρες κλιματικές συνθήκες, το φαινόμενο παρατηρείται και σε αρδευόμενες περιοχές, σε ποσοστό 20-50%. Συνολικά, αυτό σημαίνει ότι 1,5 δις ανθρώπων παγκοσμίως αντιμετωπίζουν προκλήσεις στην παραγωγή τροφίμων, λόγω της υποβάθμισης του εδάφους από αλατότητα. Αναμένεται δε ότι τις επόμενες δεκαετίες το φαινόμενο αυτό θα ενταθεί περαιτέρω λόγω της Κλιματικής Αλλαγής.
Εκτός από την αλατότητα και τη νατρίωση, κίνδυνοι που απειλούν την ποιότητα του εδάφους ειναι η ερημοποίηση, η διάβρωση, η ρύπανση λόγω αλόγιστης χρήσης λιπασμάτων/ αγροχημικών και άλλων ανθρωπογενών δραστηριοτήτων κα. Καθώς το έδαφος είναι ένα σύνθετο σύστημα, το οποίο υποστηρίζει περισσότερες λειτουργίες από ότι το νερό και ο αέρας, για την παρακολούθηση της ποιότητάς του έχει καθιερωθεί μια σειρά φυσικών, χημικών και βιολογικών δεικτών. (πχ. ποσοστό οργανικής ουσίας, φαινομενική πυκνότητα, συγκεντρώσεις θρεπτικών στοιχείων, μικροβιακή βιομάζα κα.). Η χρήση των κατάλληλων δεικτών και αξιολόγησή τους βοηθά στην εκτίμηση της κατάστασης του εδάφους, την επιλογή κατάλληλων πρακτικών διαχείρισης καθώς και στη λήψη αποφάσεων.
Η ανάγκη για κάλυψη των αναγκών σε τροφή και ένδυση του συνεχώς αυξανόμενου πληθυσμού της γης επιβάλει τη χρήση πρακτικών διαχείρισης του εδάφους οι οποίες θα εξασφαλίζουν την αειφορία. Συνεπώς, η πρόκληση που αντιμετωπίζεται παγκοσμίως είναι διπλή: η ανάγκη για διατήρηση ή/και κατά το δυνατόν βελτίωση της ποιότητας του εδάφους και ταυτόχρονα η παραγωγή ασφαλών τροφίμων. Η έννοια «Από τον αγρό στο πιάτο» (“farm to fork” concept) που υιοθετήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στα πλαίσια της αειφόρου παραγωγής τροφίμων, προστάζει την άμεση λήψη μέτρων και την ανάπτυξη στρατηγικών, που να εξασφαλίζουν βιωσιμότητα και ευημερία τόσο για τους παραγωγούς τροφίμων όσο και για τους καταναλωτές.
Πηγές: https://www.fao.org/world-soil-day/en/, https://www.fao.org/world-soil-day/about-wsd/en/
Δρ. Θωμαή Νικολή, Γεωπόνος. Υπεύθυνη Εργαστηρίου Εδαφολογίας και Φυλλοδιαγνωστικής, Τμήμα Αειφόορου Γεωργίας, CIHEAM-MAICh. Ερευνητικά ενδιαφέροντα: Χημεία Εδάφους, Γονιμότητα Εδαφών, Αειφόρος Γεωργία